Dán Nhãn Trẻ- Những Tác Động Tiêu Cực
Dán nhãn trẻ là một thói quen từ xưa đến nay của các bậc cha mẹ. Việc dán nhãn một đứa trẻ ban đầu được thực hiện với mục đích tốt. Như khen ngợi và khuyến khích những hành vi tốt (con là đứa trẻ ngoan); nuôi dưỡng đam mê và sở thích (con hát hay quá, con sẽ là ca sĩ nổi tiếng…); khích lệ trẻ cố gắng (con sẽ làm được – chàng trai giỏi dang của mẹ). Nhưng bạn có biết rằng việc dán nhãn trẻ là một hành động lợi bất cập hại.
“Tại sao lại phải cố gắng chứ, mình vốn dở tệ môn tiếng anh mà”. Đây là suy nghĩ của tôi mỗi khi học hay làm bài tập tiếng anh. Tôi tin rằng mình không có năng khiếu học tiếng anh nên tôi thậm chí không thèm cố gắng. Và niềm tin tiêu cực này theo tôi suốt những năm phổ thông.
Mỗi lần vô thức dán nhãn một đứa trẻ chúng ta không hề nhận ra những tác động tiêu cực lâu dài mà “cái nhãn” mang lại. Dưới đây là những lý do vì sao bạn nên tuyệt đối tránh dán nhãn trẻ:
1. Dán nhãn làm chúng ta khó đồng cảm và giao tiếp với trẻ
Khi đối mặt với phản ứng mạnh mẽ của một đứa trẻ, việc dán nhãn chúng là “cứng đầu” làm chúng ta rất khó để đồng cảm với trẻ. Từ đó tạo ra khoảng cách cảm xúc giữa ta với trẻ và làm vấn đề trở nên khó giải quyết hơn. Chúng ta gán cho trẻ một đặc điểm tính cách nào đó thay vì cố gắng tìm hiểu nguyên nhân phản ứng của trẻ. Từ đó thay vì thông cảm cho trẻ và tìm cách giải quyết vấn đề, ta đẩy trẻ ra xa cùng với một vấn đề mà trẻ không tự mình giải quyết được.
Khi dán nhãn một đứa trẻ, chúng ta đang cố gắng tìm ra một lý do hợp lý cho cách cư xử của trẻ và điều này gây khó khăn trong việc tương tác và giao tiếp với trẻ. Bởi vì một cảm xúc hay hành vi chỉ mang tính tức thời và chúng ta có thể xử lý được. Nhưng nếu bạn cho rằng đó là tính cách của trẻ tức là bạn không thể làm gì để thay đổi được và bạn từ bỏ nỗ lực tìm hiểu và giải quyết vấn đề.

Dán nhãn trẻ lợi bất cập hại!
2. Dán nhãn trẻ làm chúng bị tổn thương
Khi trẻ nghe bạn nói với người khác rằng “con bé không làm được đâu, nó nhút nhát lắm” hay “thằng bé lúc nào cũng nghịch ngợm vậy đó”… chúng sẽ cảm thấy bị tổn thương.
Bạn không nên nghĩ rằng trầm tính hay có nhiều năng lượng là những phẩm chất không tốt. Điều đó là hoàn toàn bình thường khi chính bạn cũng sẽ cảm thấy không muốn giao tiếp với người lạ vào một lúc nào đó. Hoặc là đột nhiên cảm thấy tràn trề năng lượng và chỉ muốn “xả van” vào một lúc khác.
Nhưng điều tệ nhất là khi bọn trẻ bắt đầu tin rằng những cái nhãn đó là bản tính của chúng và chúng sẽ tiếp tục cư xử như vậy kể cả khi chúng lớn lên.
3. Luôn là quá sớm khi dán nhãn một đứa trẻ
Chúng ta chắc chắn đều đã nghe những thứ kiểu như: “con bé sẽ là một ca sĩ tài năng” khi thấy trẻ nhún nhảy và hát theo nhạc. Hay “thằng bé này nhiều chuyện lắm đây” khi nghe con bi bô tập nói một mình.
Ngay cả khi những cái nhãn này được dán với ý tốt, chúng đã gán cho đứa trẻ một tương lai nào đó khi chúng còn quá nhỏ.
Sao mà bạn biết được chúng sẽ trở thành ai chứ!
Dù là sơ sinh, chập chững hay ở tuổi mẫu giáo, bọn trẻ sẽ luôn thể hiện sự quan tâm, hứng thú với rất nhiều thứ khác nhau. Hãy để những đứa trẻ của chúng ta tự do trải nghiệm những gì chúng muốn. Thay vì “đóng khung” bọn trẻ hãy để chúng trải nghiệm và học hỏi từ những trải nghiệm ấy. Đó sẽ là những kinh nghiệm quý giá cho trẻ sau này.
4. Những cái nhãn thường không chính xác
Hầu như tất cả mọi người – cả bạn và tôi đều thay đổi từng ngày. Tất cả chúng ta đều có những nét độc đáo riêng. Vì vậy không thể xếp mọi người vào những cái hộp hay “lô” nào đó. (Thật là đáng chán làm sao nếu bạn và tôi – tất cả chúng ta đều được dán nhãn và phân loại kiểu như: tôi chỉ là kẻ thất bại, còn bạn thì mãi “ngu” môn toán…).
Bọn trẻ có thể ù lì vào một ngày rồi lại vui vẻ vào ngày hôm sau. Chúng có thể tươi cười và vẫy tay với mọi người mà chúng gặp vào thứ hai và bẽn lẽn trốn sau lưng bạn vào thứ ba.
Con người – bao gồm cả trẻ nhỏ là tập hợp của những cảm xúc phức tạp, những phản ứng và những “mặt” tính cách khác nhau. Không thể nào dán nhãn một người và dụa vào đó để dự đoán những hành động của họ. Bọn trẻ làm cho chúng ta ngạc nhiên về khả năng học và thực hiện những điều mới mẻ mỗi ngày. Và tôi tin rằng đó chính là một trong những niềm vui khi thấy những đứa trẻ của chúng ta trưởng thành từng ngày.
5. Bọn trẻ tin rằng tài năng là bẩm sinh và không thể thay đổi
Khi một đứa trẻ lớn lên, dần khám phá những khả năng và tài năng của mình. Chúng có xu hướng tin rằng những tài năng ấy là bẩm sinh và không thể thay đổi được. Thay vì nỗ lực học tập và rèn luyện, chúng dễ dàng nản chí và tin rằng “cho dù có cố gắng bao nhiêu cũng vậy thôi, mình vốn đâu có giỏi làm điều này”.
Một đứa trẻ bị dán nhãn là có năng khiếu thể thao rất có thể có niềm tin hạn chế rằng thể dục là môn học duy nhất nó có thể đạt điểm cao và ngừng cố gắng học các môn học khác.
Bọn trẻ sẽ đạt được kết quả tốt hơn ở trường và luôn nỗ lực khi học hỏi và trải nghiệm những điều mới mẻ khi chúng không bị dán những cái nhãn.
Và khi chúng phát hiện ra rằng cùng với nỗ lực và sự luyện tập, chúng có thể cải thiện hầu như mọi thứ. Thế giới sẽ trở nên rộng mở với chúng, chúng sẽ sẵn sàng đương đầu với khó khăn, thử thách để khám phá những chân trời mới.
6. Dán nhãn làm việc sữa chữa sai lầm trở nên khó khăn hơn
Rất khó để gỡ những cái nhãn một khi chúng đã được dán. Sẽ dễ dàng hơn để sửa đổi nếu như một đứa trẻ được bảo cho biết rằng hành vi đánh người là xấu, rằng bạn sẽ vẫn yêu chúng vì đó chỉ là sai lầm tạm thời mà thôi. Nhưng sẽ khó khăn hơn nhiều để thay đổi nếu như đó là một đứa trẻ “hu ng hăng”, “ngỗ ngược”.
Bọn trẻ có thể nghĩ rằng “tại sao lại phải cố gắng thay đổi bản thân, đằng nào thì cũng không được đâu vì đó chính là bản chất con gnười mình mà.” Sửa đổi một hành động sai lầm bao giờ cũng dễ hơn thay đổi bản chất một người.
Tóm lại
Kể cả với mục đích tốt thì việc dán nhãn trẻ mang lại cho ta nhiều tác hại hơn là lợi ích.
Dán nhãn làm chúng ta khó tương tác, giao tiếp với trẻ hơn khi chúng cư xử không như ta mong đợi. Làm chúng tin vào những cái nhãn tiêu cực được dán cho mình khi mà đáng ra ta phải giúp chúng xây dựng sự tự tin.
Tệ hơn là ta và những người xung quanh bắt đầu tin vào những cái nhãn đó, ngừng tìm cách giải quyết vấn đềvà cư xử với lũ trẻ như chúng chính là những gì được dán nhãn.
Tuổi thơ là giai đoạn một người tìm tòi, khám phá về bản thân và thế giớ chung quanh. Việc dán nhãn sẽ làm hạn chế rất nhiều khả năng và trải nghiệm quan trọng để một đứa trẻ trưởng thành toàn diện.
Những cái nhãn không gì khác hơn chính là những niềm tin hạn chế của người lớn và sẽ là của bọn trẻ về bản thân chúng. Làm chúng ngừng cố gắng và nỗ lực để thay đổi những hành vi sai trái và hoàn thiện bản thân.
Mỗi con người (cả người lớn và trẻ em) đều là một tổ hợp phức tạp và có những nết riêng độc đáo của mình. Ai cũng có tài năng và khả năng tinh thông nhiều hơn một hoặc hai lĩnh vực nào đó. Vì vậy hãy dừng dán nhãn trẻ và để chúng phát triển tối đa năng lực của mình.
Cảm ơn bạn đã dành thời gian đọc bài viết này, tôi có một món quà tặng bạn ở đây!
Nguyễn Minh Thống